Εισαγωγή στον Βυζαντινό Πολιτισμό
ΕΠ511 Εισαγωγή στον Βυζαντινό Πολιτισμό
Διδάσκων: Xρήστος Mεράντζας
Το μάθημα παρακολουθεί την ίδρυση, την επέκταση, τη συρρίκνωση και την πτώση της βυζαντινής αυτοκρατορίας μέσα από μια σειρά επιμέρους θεματικών ενοτήτων, που άπτονται της ιστορίας και του υλικού της πολιτισμού. Το Βυζάντιο, με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, κυριάρχησε κυρίως στο ανατολικό μέρος της Μεσογείου για έντεκα περίπου αιώνες (324-1453). Επρόκειτο για μια θεοκρατική και αυστηρά ιεραρχημένη αυτοκρατορία, με ισχυρή διοικητική οργάνωση, κεντρική διοίκηση και δυνατό νόμισμα, που ο πολιτισμός που παρήγαγε γεννήθηκε ρωμαϊκός και στην ακμή της έγινε έντονα ελληνικός. Σημαντικό όμως μέρος της λαμπρότητάς του ο βυζαντινός πολιτισμός το χρωστά στην ποικιλομορφία των επαφών του, ειρηνικών και πολεμικών, με το σασσανιδικό Ιράν, το Ισλάμ, τα βασίλεια της Αρμενίας και της Γεωργίας, τα σλαβικά κρατίδια, τη δυτική Ευρώπη. Σε μια προσπάθεια να αναδειχθεί η ιδιαίτερη φυσιογνωμία της ουσίας του Βυζαντίου εξετάζονται: α. Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης και η πολεοδομική της οργάνωση, β. Οι θεολογικές έριδες και οι Οικουμενικές Σύνοδοι, γ. Η ανάπτυξη και η σπουδαιότητα του μοναχισμού, δ. Η πίστη των Βυζαντινών. Η οικονομική οργάνωση της αυτοκρατορίας, ε. Η αυτοκρατορική αυλή, στ. Η περίοδος της Εικονομαχίας, ζ. Η σχέση της αυτοκρατορικής ιδεολογίας με την εκκλησιαστική εξουσία, η. Οι επαφές του Βυζαντίου με τους ξένους πολιτισμούς, θ. Το σχίσμα των εκκλησιών, ι. Προσωπικότητες του Βυζαντίου μέσα από τις πηγές (Πατριάρχης Φώτιος και Θεόδωρος Μετοχίτης) και η εκπαίδευση, ια. Οι σταυροφορίες, η λατινική κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και οι περιφερειακές αυτοκρατορίες της Τραπεζούντας, της Νίκαιας, της Άρτας και του Μυστρά, ιβ. Η ενωτική και η ανθενωτική πολιτική, ιγ. Η πτώση του 1453, ιδ. Το πάθος και η σωματικότητα στη βυζαντινή τέχνη.
Συμπληρωματικά, παρουσιάζονται σημαντικές πτυχές της εξέλιξης του υλικού πολιτισμού (τοιχογραφίες, εικόνες, χειρόγραφα, ψηφιδωτά, έργα της αργυροχοΐας και της κεραμικής).
Στην φροντιστηριακή ώρα εξετάζονται ζητήματα παλαιοχριστιανικής και βυζαντινής αρχιτεκτονικής: Ειδικότερα, παρουσιάζεται η εξέλιξη της βυζαντινής αρχιτεκτονικής (κοσμικής και εκκλησιαστικής) από την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου μέχρι και την Άλωση (324-1453). Εξετάζονται: η αρχιτεκτονική των παλαιοχριστιανικών χρόνων (4ος -7ος αι.), των λεγόμενων «σκοτεινών αιώνων» (7ος – 8ος αι.), των μεσοβυζαντινών χρόνων (9ος – 12ος αι.), καθώς και των υστεροβυζαντινών χρόνων (13ος – 15ος αι.)
Η βυζαντινή αρχιτεκτονική προσεγγίζεται μέσα από διάφορες οπτικές: 1. Οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, 2. Κατηγορίες μνημείων και εξέλιξη αρχιτεκτονικών τύπων, 3. Οργάνωση πόλεων και πολεοδομικός ιστός, 4. Σχέση λειτουργικών πρακτικών και αρχιτεκτονικής, 5. Οικοδομική δραστηριότητα στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας και στις επαρχίες, 6. Ρόλος χορηγών και τεχνιτών, 7. Υλικά δομής, αρχιτεκτονικός διάκοσμος και αισθητικές εμπειρίες, 8. Γραπτές πηγές και αρχιτεκτονική.
Προτεινόμενα συγγράμματα
- Βιβλίο [10388]: Ιστορία του Βυζαντίου, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Λεπτομέρειες
- Βιβλίο [33133828]: Ανα-χώρα(-η)ση: Μορφές ετερότητας στον Βυζαντινό πολιτισμό, Χρήστος Δ. Μεράντζας Λεπτομέρειες
- Βιβλίο [77111622]: Φωτεινή κρυπτότητα, Χρήστος Δ. Μεράντζας Λεπτομέρειες
- Βιβλίο [77107722]: Βυζάντιο, Jonathan Harris Λεπτομέρειες